Hei whakataumaha ngā utu whare tiketike i ngā tāngata i ngā whiwhinga pūtea iti – me mātua whakatikatika te taha whare

He taonga utu nui te kāinga noho mō te whānau, ā, kua noho te korenga o ngā whare ngāwari te utu mō te hoko, te rēti rānei hei take nui mō te utu nui ināianei o te oranga tangata. He taumaha rawa atu mō te pāpori katoa te iti rawa o ngā kāinga, te nui rawa hoki o te utu. E horaina atu ana te tautoko ā-pūtea mō te kāinga noho mā ētahi penihana maha, rīraparapa nei hoki. E noho ana ngā utunga oranga karapipiti mō te kāinga noho hei utu tuarua rawa te rahi, i muri i te Kaupapa Penihana Kaumātua – waihoki, he nui kē atu i nga whakapaunga mō tētahi penihana kotahi ina huihuia. E matapaetia ana ka noho ngā utunga kāinga noho hei 3.1% o ngā whakapaunga taketake a te Karauna i te tau 2018/19.

Ahakoa tēnei, kua mōhio mātou ināianei, kāore kē te katoa i te whiwhi i tō rātou āheinga katoa, otirā ki te nuku atu rātou i tētahi penihana matua, ka tino pērā anō. 

E noho ana te uaua o te whāinga whare mō ngā kāinga taumata whiwhinga moni o raro, o raro-waenganui hoki hei take matua o te tupunga o te korenga e ōrite o te whiwhinga moni i Aotearoa, e āraia ai tō rātou whai i tētahi papa rawa taketake mō rātou. Kua mimiti te tokomaha nō rātou anō tō rātou whare ki tōna pāpakutanga rawatanga mai i 1953, ā, mō ngā whānau Māori, Moana-nui-a-Kiwa hoki kua tino hē rawa atu. 

Kāore i te rawaka ngā whare mō te hunga hiahia whare. He maha rawa ngā whare he teitei rawa te utu mō ngā whānau whiwhinga pūtea iti, arā, o ngā whare e tū ana i ēnei rā, ā, ko nga whare wātea ki a rātou he tini kāore i te eke ki te taumata tika, he tahangoi ngā paraki ārai makariri, he kino te haukū, he kino mō te hauora tangata. Me whakarite e te kāwanatanga he huarahi whiwhinga whare ngāwari te utu ki ngā tāngata whiwhi pūtea iti i runga i te hohoro. Tētahi wāhi matua o te rongoā, kia tahuri te kāwanatanga ki te whakawhānui, ki te whakahohoro hoki i te hanganga whare tūmatanui kia nui noa ake, me kore e tū mai i muri te maha o ngā whare e tika ana mō ngā tāngata o Aotearoa he pāpaku te whiwhinga pūtea. Me tino haere tonu ngā mahi whakamutu i te kore whare o te tangata i runga i te kaikā.

Me mātua whakapiki e te kāwanatanga te momo o ngā huarahi whāinga whare, ko te tuari ōritenga haumi tērā, ngā whare rēti mō te hoko tērā, ngā whare papakāinga tērā, me ētahi atu huarahi whāinga whare ka taea te utu mā ngā tāngata moni whiwhinga pāpaku, o raro-waenga rānei. I tua atu i tēnei, me mahi tahi te kāwanatanga me ngā kaiwhakarato rāngai tuatoru, i roto i te hapori, hei hanga i ētahi huarahi pupuru whare, rēti whare hoki. 

I tua atu i te whakapiki i ngā taumata penihana matua kia hua ake he whiwhinga moni tōtika, mā ēnei āhuatanga katoa me te whakarite tikanga e heke ai ngā rēti whakahekenga me ngā utu āwhina kāinga noho mō te hunga i ngā utunga pāpaku, e piki ai te noho pai o ngā whānau katoa.

E tohutohu ana Te Rōpū Mātanga Tohutohu mō Te Oranga Tangata i tētahi utunga hou mō ngā tāngata e kawe takitahi ana i ngā utu whare (arā, kāore e noho tahi ana me tētahi atu tangata pakeke). Me haere tonu te whakatairite i ngā utunga ki ngā utu tūturu mō te whare. Waihoki, me whakarite ture kia hauora katoa tēnei mea te whare, kia haumaru te tangata i tōna whare, kia tōtika, kia hoahoa whānuitia, kia ngāwari hoki te uru ki tēnei mea te whare.