Tohutohu 1:

Me whakarerekē te Social Security Act 2018 kia kī, ko ngā tāngata whai mana katoa, ahakoa ko wai, i takea mai tō rātou mana ki te mahi i taua Ture, me aro mai ki tēnei whāinga me ēnei uara.

Te whāinga o te pūnaha oranga he whakamana tāngata, he whakapūmau i te noho pai o te tangata i te ao mā te:

  • hora i te toitū ā-pūtea, ā-oranga pāpori hoki e tika ai te noho o te tangata

  • tautoko i te tangata kia eke ki tōna tino teitei, e ako ai ia, e manaaki tangata ai, e mahi ohu ai, e whiwhi moni ai, nā tana mahi i tētahi mahi pai, tōtika hoki māna

Ko te pūtake o te pūnaha oranga ko te pepeha Kia Piki Ake Te Mana Tangata, me ngā uara kaupapa Māori, inā rā

  • manaakitanga – caring with dignity and respect
  • ōhanga – economics
  • whanaungatanga – treasuring kinship ties and relationships
  • kotahitanga – unity
  • takatūtanga – preparedness
  • kaitiakitanga – guardianship.

Tohutohu 2:

Me whakamahi ngā mātāpono e whai ake nei hei pou whirinaki mō te hoahoa me te whakahaere i te pūnaha oranga.

  • Me aronui atu ki te tangata i te tuatahi, waihoki, te toiora.
  • Me whakarewa te tamariki ki te taumata o runga rawa.
  • Me whakanui te whānau hei mea nui.
  • Me āta whakaū i te tū rangatira o te tangata, me āta manaaki, me te pūaroha i te taha.
  • Me hoatu anō he pūtea tōtika e tika ai te noho o te tangata.
  • Me hora ngā whiwhinga katoa, kia tika hoki te tātai.
  • Me tuku i te tautoko ngāwari ki te uru atu, i runga i te kakama, kia hāngai hoki ki ia tangata.
  • Me hoatu he ratonga hauora e tautoko ana i te tangata kia tomo ki ngā mahi papai, tōtika hoki.
  • Me tautoko i te horanga whare ngāwari te utu, toitū te hanga, kounga tiketike, hāngai hoki ki te tangata (me tōna whānau).
  • Me whakatairanga i ngā tūmanako o tētahi, o tētahi.
  • Me aruaru i ngā putanga hua ōrite.
  • Me waihanga me whakaū hoki ngā hononga whai hua ki ētahi atu wehenga o te kāwanatanga.
  • Kia toitū te āhua o ngā mahi.

Tohutohu 3:

Me whakatū tētahi kāhui hei kōtui i ngā aronga o ngā Minita maha, hei whakatinana, hei aroturuki hoki i te whāinga painga o te whakatinanatanga me te pānga ki ngā hua o ngā tohutohu o Te Rōpū Mātanga Tohutohu mō Te Oranga Tangata (puta noa ngā rāngai oranga, hauora, whāinga whare, whakawā hara, mātauranga, whiwhinga mahi hoki) e pipiri ana ki ngā haepapa i raro i Te Tiriti o Waitangi, me te whai wāhi mahi o ngā kaiwhakamahi o te pūnaha.

Tohutohu 4:

Me whakahau te Tumuaki o te Manatū Whakahiato Ora kia hoahoa kia whakatinana hoki i tētahi pūnaha oranga e tutuki ai te whāinga hou, me ngā mātāpono hou o te Social Security Act e piri ana ki ngā haepapa i raro i Te Tiriti o Waitangi, me te whai wāhi mai o ngā kaiwhakamahi o te pūnaha.

Tohutohu 5

Me whakahau te Manatū Whakahiato Ora me te Tari Tāke kia pānui whakapuaki ā-tau – ahakoa hei wāhi o ōna pūrongo ā-tau, o ōna Tauākī Whāinga rānei, hei pūrongo tū takitahi rānei, ētahi mōhiotanga mō te hunga e whakauru ana ki te pūnaha oranga, tae atu ki tētahi mōhiotanga mō ngā whiwhinga taumata tiketike, tika hoki, te pāpātanga o ngā tangohanga utunga, ngā putanga mō te whiwhinga mahi, te pānga o ngā tautokotanga whiwhinga mahi me ngā ratonga, me ngā whiwhinga i muri i te tāke, i muri i te whakaheke utunga hoki. 

Me whakauru ki ēnei inenga:

  • ngā whiwhinga taumata tiketike, tika hoki mō te katoa e āhei ana, ā-momo iwi, ā momo-ira, ā-takiwā, ā-āhuatanga māuiui, hauātanga hoki, ā-tokomaha tamariki, ā-pakeke tamariki taurima hoki (0-17 tau)
  • ngā pāpātanga tangohanga utu ā-momo iwi, ā momo-ira, ā-takiwā, ā-āhuatanga māuiui, hauātanga hoki, ā-tokomaha tamariki, ā-pakeke tamariki taurima hoki (0-17 tau)
  • ngā putanga whiwhinga mahi ā-momo penihana, ā-momo iwi, ā momo-ira, ā-takiwā, ā-āhuatanga māuiui, hauātanga hoki, ā-pakeke, ā-roanga o te wā kāore i runga i te penihana (3 marama, 6 marama, 12 marama anō hoki)
  • ngā pānga o ngā tautoko me ngā ratonga whiwhinga mahi ki ngā putanga, ā-momo iwi, ā momo-ira, ā-takiwā, ā-āhuatanga māuiui, hauātanga hoki, ā-tokomaha tamariki, ā-pakeke tamariki taurima hoki (0-17 tau)
  • ngā whiwhinga pūtea i muri i te tāketanga, me te whakahekenga utunga mō te hunga whiwhi tautoko ā-pūtea mai i te Tari Taake, i te Manatū Whakaahiato Ora rānei, ā-momo iwi, ā momo-ira, ā-takiwā, ā-āhuatanga māuiui, hauātanga hoki, ā-tokomaha tamariki, ā-pakeke tamariki taurima hoki (0-17 tau).

Tohutohu 6:

Me whakapūmau ngā pūkenga e hiahiatia ana kia piki ake te ōrite o te whiwhinga mō ngā Māori ki roto i ngā whakaahua tūranga mahi, ngā tohu tutukitanga mahi matua, me ngā arotakenga mahi o ngā kaiwhakahaere me ngā kaimahi o te Manatū Whakahiato Ora.

Tohutohu 8:

Me whakahau te Manatū Whakahiato Ora kia waihanga pūmau ia i tōna anga urupare ki te ahurea o ngā tāngata o te Moana-nui-a-Kiwa kia puta ai he hua ōrite ki ngā Tāngata o te Moana-nui-a-Kiwa e whakauru ana ki te pūnaha oranga. Tētahi wāhanga nui o te urupare ki te ahurea, ko te māramatanga ki ngā here ahurea o ngā Tāngata o te Moana-nui-a-Kiwa mō ngā takoha ki ngā mārena, ki ngā tangihanga, me ētahi atu takahanga nunui o te ahurea, me te aro anō ki ngā rerekētanga o ngā tikanga o tēnā iwi, o tēnā iwi o te Moana-nui-a-Kiwa.