Te tono i te Tomokanga — Pūtea Whakatapoko Pōtitanga
Ko ēnei kōrero e hāngai ana ki te Tomokanga — Pūtea Whakatapoko Pōtitanga.
Ko te Tomokanga — Pūtea Whakatapoko Pōtitanga ('Pūtea') he kaupapa tautoko i te kaitono hauā ki te tono i te tūru ki te pōti nui, ki te pōti motuhake rānei.
Ko te whāinga o te Tomokanga — Pūtea Whakatapoko Pōtitanga ko te whakamāmā i ētahi o ngā taumahatanga moni i runga i te kaitono hauā, he taumahatanga e kore e pā atu ki te kaitono kaha.
Kei raro iho ngā kōrero mō te hunga e whakaaetia ana ki te tono i te pūtea, ngā momo utu e whakaaetia hei utunga mā te pūtea, te tukanga hoki ki te tono moni.
He aha te Tomokanga — Pūtea Whakatapoko Pōtitanga? Ko wai te kaiwhakahaere o te Pūtea? He aha i whakatūngia ai?
He aha Te Kaitiaki Take Kōwhiri?
Ko Te Kaitiaki Take Kōwhiri te kaiwhakahaere o te Tomokanga — Pūtea Whakatapoko Pōtitanga.
Ka whakahaeremātou i ngā pōti nui ki Aotearoa. Ngā momo mahi a Te Kaitiaki Take Kōwhiri:
- ngā pōti nui, te kaupapa e pōtihia ai ngā māngai mō te pāremata.
- ngā pōti motuhake (i te makeretanga mai o te Mema Pāremata), te kaupapa e pōtihia ai te māngai ki pāremata mō te rohe.
Ka rēhita mātou o Te Kaitiaki Take Kōwhiri i ngā pāti tōrangapū, ka whakamārama i ngā ture pōti ki ngā kaitono, ngā pāti, a wai rā atu, ka whakamārama hoki me pēhea te rēhita hei kaipōti, me pēhea te tuku pōti hoki. Ka whakahaere Te Kaitiaki Take Kōwhiri i ngā pōti nui, ngā whare tuku pōti me te tatau i ngā pōti hoki.
Kia whakapono ai te tūmatawhānui ki te pūnaha pōti, ka noho tapatahi Te Kaitiaki Take Kōwhiri (i te kāwanatanga hoki), ka whai hoki i ngā ture rohe pōti.
He aha te Tomokanga — Pūtea Whakatapoko Pōtitanga?
Ko te Tomokanga — Pūtea Whakatapoko Pōtitanga ('Pūtea') he kaupapa tautoko i te kaitono hauā ki te tono i te tūru ki te pōti nui, ki te pōti motuhake rānei. Kāore te kaupapa nei e hāngai ana ki ngā pōti kaunihera ā-rohe.
Ka utua e te Pūtea ngā utu e pā atu ana ki te kaitono hauā engari e kore e pā atu ai ki te kaitono kaha.
He aha i whakatūngia ai te Pūtea?
I whakatūngia te Pūtea ki te whakamāmā i ngā taumaha moni i runga i te tangata hauā e tono ana i te tūru Pāremata. I tohua te Kaitiaki Take Kōwhiri ki te whakatū i te Pūtea e te Ture Tomokanga — Pūtea Whakatapoko Pōtitanga 2020 (Election Access Fund Act 2020).
I te whakatūnga o te Pūtea i wānanga tahi te Kaitiaki Take Kōwhiri ki te hunga hauā, ngā ohu tautoko i te hunga hauā, ngā pāti tōrangapū ('Pāti') me ētahi atu tāngata, rōpū hoki e tika ana kia whai wāhi atu ki ngā whiringa kōrero. I rere mai ngā kōrero mō te momo tangata e tika ana ki te whiwhi i te moni tautoko, ngā momo utu e tika ana hei hāpai mā te Pūtea me te whakahaerenga o te Pūtea. I whai wāhi atu ngā kōrero i rere mai ki tōna hanganga me ōna kupu ārahi.
He aha ngā momo utu e utua ana e te Pūtea?
Ka utua e te Pūtea ngā utu e pā atu ai ki te kaitono hauā engari e kore e pā atu ki te kaitono kaha. Ka whakaaetia ngā moni e whiwhia hei utu i ngā kaiāwhina, ngā taputapu, aha rānei, kia taea e koe te whai wāhi atu ki ngā kaupapa o te kaitono. Kāore e whakaaetia ngā moni o te Pūtea ki te utu i ngā mea e utua e te katoa o ngā kaitono tūru ki Pāremata. Ka utu te Pūtea i ngā utu e hāngai pū ana ki te kaitono hauā - ngā utu tāpiri e kore e pā atu ki te kaitono kaha.
Ngā mahi
Koia nei ētahi tauira o ngā momo mahi e kawea ana e te kaitono whai tohu pāti, e whai ana rānei i ngā pōti o te tūmatawhānui ki te uru atu ki Pāremata. Ka whakamāmā te Pūtea i ngā taumahatanga o te utu i ngā taputapu, ngā kaiāwhina, aha rānei i hua mai ai i tō hauātanga e raru ana i te whakatutukitanga o ēnei mahi.
Ngā mahi ki te whai i te tohu o te pāti, ki te rārangi pāti rānei:
- te whakakī i ngā puka
- ngā uiuitanga
- te tae ā-tinana atu ki ngā hui pāti ki te tūtaki i ngā mema o te pāti
- te tae ā-tinana, ā-ipurangi rānei ki ngā hui ā-rohe me ngā hui pāti
- te tae ā-tinana atu ki ngā hui pāti whakahirahira
- te tae ā-tinana atu ki ngā mahi whakangungu kaitono tūru Pāremata o te pāti.
Ngā mahi whakatairanga i te tangata ki ngā kaipōti:
- te tae ā-tinana atu ki ngā hui tūmatawhānui "tūtaki i ngā kaitono"
- te whai wāhi atu ki ngā hui mahi moni
- te tae ā-tinana atu ki ngā hui me te whakaea i ngā herenga ahurea
- te tuku kauhau, te taupatupatu, te whakautu pātai
- te tuku īmēra, te whakairi pōhi pae pāpāho pāpori
- te pātōtō tatau me te tūtaki i ngā tāngata o tō rohe
- te waea atu ki ngā tāngata
- te rarau puka whakatairanga ki ngā pouaka poutāpeta
- te tūtaki i ngā tāngata i ngā tiriti, ngā toa, ngā hui pēnei i te mākete pāmu, aha rānei
- te whakatū i ngā mātātuhi whakatairanga kaitono.
Kāore e kore me whai tūao, me utu rānei koe i ngā tāngata ki te rarau i ngā whakatairanga ki ngā pouaka reta, ki te waea haere rānei - me pēnei hoki ngā kaitono kaha. Ki te riro māhau ēnei momo mahi e hāpai, ka utu pea te Pūtea i tētahi ki te āwhina i a koe ki te whakaoti i ngā mahi e kore e taea e koe nā tō hauātanga.
He tauira o ngā utu e hāngai pū ana ki te tangata hauā
Ka utua e te Pūtea ngā utu tāpiri e kore e utua e te kaitono kaha. Kei raro iho tētahi rārangi o ērā momo mahi, i runga i te mōhio kāore e whakarārangitia ngā mahi katoa. Ki te kore koe e tino mōhio mēnā ka utua - me pātai mai rānei, me tāpiri atu ki tō tono rānei.
Taputapu me te hangarau:
- ngā taputapu whakamāori, pēnei i ngā hangarau pānui i te reo Braille, ngā whakaurunga rongonga
- ngā pūmanawa rorohiko motuhake, pēnei i te pūmanawa huri i te reo ā-waha ki te reo tuhi, te pūmanawa whakatikatika i ngā hapa reo o te tuhinga rānei
- ngā mīhini hopu reo
- ngā tūru motuhake, hei tauira, mēnā he uaua te tū mō te wā roa
- ngā taputapu kia taea e te hunga hauā te uru atu ki te whare e tū ai ngā hui pēnei i ngā papa rōnaki me ngā arapiki mīhini taupua.
Whakawhitiwhiti kōrero:
- Te kaiwhakamāori Reo Rotarota
- te whakamāoritanga o ngā kōrero ki reo kē, hei tauira, ki te tukuna e ngā ohu hapori te rārangi pātai hei whakautu mā te kaitono. Kāore e utua ngā rauemi me ngā whakatairanga o te pāti (pānuihia te wāhanga "Ngā mea e kore e utua").
Te āwhina i a koe:
- He tangata, he tāngata rānei ki te āwhina i a koe ki te:
- pīkau i ngā mahi e hāngai ana ki tō hauātanga kia taea e koe ngā mahi whai pōti
- hāereere (hei tauira, he kaitaraiwa)
- te pānui, te tuhituhi, te pānui me te tuhituhi mōu rānei
- tuhi i ngā kōrero mōu
- whakamārama i ngā kōrero o te tuhinga, te whakamārama rānei i ngā kōrero e rere ana i te hui
- ngā utu o te hāereere me te wāhi noho, ngā utu mō te tangata e tautoko ana i a koe rānei.
Te hāereere, te wāhi noho, ngā whare e tū ai ngā hui:
- ngā takihī ki ngā hui mō te hunga hauā
- ngā utu tāpiri ki te noho ki te wāhi e rite ana mō te hunga hauā
- ngā utu kia taea e te kararehe āwhina te piri tata atu ki a koe
- ngā arotakenga whare kia mōhio ai e tika ana mō te hunga hauā.
Ētahi atu momo utu:
- pūtea tautoko ki te raru haere, hei tauira - te whakatika, te whakahou rānei i ngā taputapu ka raru ai, te utu i tētahi atu tangata hei kaiāwhina, hei kaiwhakamāori reo rotarota rānei ki te māuiui tō kāinga tahi.
He kōrero mō ngā mea e utua e te Pūtea:
Kei runga i ngā āhuatanga me ngā herenga-ā-hauātanga, ngā mahi ka kawea, te takiwā pōti hoki o te kaitono te nui, te iti rānei o te utu. Ka rerekē te moni e tonoa e tēnā, e tēnā.
Kia ea ngā wawata o te Pūtea, ka utua ngā utu e tika ana. Ka arotakehia ēnei utu e te pae tono pūtea - mā te pae e whakamōhio atu ki Te Kaitiaki Take Kōwhiri mēnā kua ea ngā paearu whiwhi pūtea i a koe. Ka āwhina Te Kaitiaki Take Kōwhiri i a koe ki te tono i te moni, ka tuku hoki i ngā kupu āwhina mō ngā utu mō ngā mea whānui pēnei i te utu wāhi noho, hāereere, hoko kai me te moni mō ngā kaiāwhina i a koe e hāereere ana.
He aha ngā mea e kore e utua e te pūtea?
Kāore te Pūtea e utu i ngā mea e utua ana e te kaitono kaha, pēnei i:
- te pūtea tāpui kaitono
- te waihanga, te pāho rānei i ngā whakatairanga
- te whai whakaahua
- te whakatā i ngā whaitairanga
- te rīhi i te whare mō ngā hui
- ngā utu ki te tuku mā te poutāpeta
- ngā utu ki te uiui i ngā tāngata
- ngā utu whakapakari pūkenga - te whakangungu pāpāho, te whakamahere, te whakarite tahua pūtea
- ngā ringa ngaio - te kaitiaki moni, te kaiwhakahaere whai-pōti, aha rānei
- te hekenga o tō utu mahi i a koe e whai pōti ana
- ngā utu o ia rā - ko ngā utu whakapiki ora hoki tērā
- ngā utu ki te haere mai i tētahi wāhi ki tētahi anō me ngā whare noho (mehemea he utu tāpiri i hua mai i tō hauātanga, ka utua ēnei).
Kāore e utua e te Pūtea ngā mea e tika ana hei utu mā te pāti pēnei i:
- te whakarite pārongo kōrero e taea ana e te pūmanawa kaipānui te pānui
- te whakangungu i ngā kaimahi me ngā mema ki ngā āhuatanga o te hunga hauā
- te whakarite rauemi whai-pōti kia taea e te katoa o ngā kaipōti te pānui
- te whakarite whare mō ngā hui kia taea e te katoa te uru atu. Ki te kore e taea te whakarite i te whare mō te hui e taea ai e te katoa te uru atu (hei tauira - ki te kore tērā momo whare i te takiwā taiwhenua), ka utua e te pūtea ngā papa rōnaki taupua.
Kāore te Pūtea e utu i ngā mahi a te pāti ki te kore e hāngai ana ki tō kōwhiringa hei kaitono. E kore e utua ngā kaupapa whai pōti motuhake, tūao, petihana, mahi-moni (mō te pāti), hui pāti e kore e hāngai pū ana ki te kaitono.
Kāore e utua e te Pūtea ngā mea e utua ana e Te Manatū Whakahiato Ora, e Te Kaporeihana Āwhina Hunga Whara rānei.
Ko wai ka whakaaetia ki te tono i te pūtea?
Ka whakaaetia koe ki te tono i te Tomokanga — Pūtea Whakatapoko Pōtitanga mēnā:
- he tangata hauā koe e ai ki te United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities, ā, “he tangata kua whai hauātanga ā-tinana, ā-hinengaro, ā-roro, ā-rongo rānei e raru ai te tangata ki te whai wāhi atu ki ngā kaupapa whānui o te pāpori…” (he whakamāoritanga tēnei)
- e tono ana koe i te tūru Pāremata, e whai ana rānei i te tohu o te pāti hei kaitono, i te pōti nui, te pōti motuhake rānei
- he taumahatanga kei runga i a koe e whakauaua ana i tō tono tūru Pāremata, ā, he taumahatanga e kore e pā ana ki te tangata kaha
- ka ea i a koe ngā herenga hei kaitono e ai ki te Ture Pōti 1993:
- he pakeke ake koe i te 18 tau
- nō Aotearoa koe
- kua rēhita koe hei kaipōti
- kāore i aukatihia tō rēhitatanga hei kaipōti.
Kia mana tō āhei ki te tono moni me:
- haina koe i te tauākī ā-ture (i te puka tono) e kī ana ka ea i a koe ngā paearu nei
- rānei:
- tukuna mai he īmēra, he reta rānei e kī ana kua tono koe i te tohu o te pāti, rānei:
- tukuna mai tō kōrero e whakapāho ana i tō tukunga ingoa hei kaitono tūru Pāremata.
Hei āhea tūwhera ai te pūtea?
Mēnā e whai ana koe i te tohu hei kaitono mō te pāti kua rēhitatia:
- ka tūwhera te Pūtea ā te 2022
- ka whakaaetia koe ki te tono i te Pūtea hei āwhina i ngā utu o te whai atu i te tohu o te pāti hei kaitono tūru ā-rohe rānei, ki te rārangi pāti rānei.
Mēnā e whai ana koe i te tūru pāremata hei kaitono mō te pāti, hei kaitono tūtahi rānei:
- ka whakaaetia koe ki te tono pūtea hei āwhina i ngā utu o te whai atu i te tūru pāremata
- ka taea tēnei i te wā e tono ana i te pūtea, ka taea rānei te kōrero ki a mātou whai muri i tō whakamōhio atu ki te tūmatawhānui e whai ana koe i te tūru pāremata
- kāore he aha mēnā kāore anō te pāti kia tohu i a koe hei kaitono
- kāore he aha mēnā kua rēhitatia tō pāti ki te Te Kaitiaki Take Kōwhiri.
Ka tonohia e au te pūtea – He aha ngā kaupae hei whiwhi moni i te pūtea?
Kei raro iho ngā kaupae matua ki te whiwhi moni.
Te tono
- Īmēratia ngā kaimahi o te Tomokanga — Pūtea Whakatapoko Pōtitanga kielectionaccessfund@elections.govt.nz me waea rānei - 0800 36 76 56.
- Ka tukuna he puka tono ki a koe, ā, ka tono hoki mātou mēnā e hiahiatia ana te āwhina ki te whakaoti i te tono.
- Ki te hiahia koe ki te whakaoti i te puka tono, tukuna mai ki a mātou - ka āta tirohia te tono.
- Ki te hiahia koe, ka whakaritehia he hui ki tētahi nō tō mātou tīma. Ka hui mā te Zoom, te Microsoft Teams, te waea rānei. Whakamōhio mai mēnā:
- kei te hiahia koe ki tētahi kaiāwhina, ētahi nō tō whānau rānei, ki te tae mai ki te hui hoki
- me whai āwhina motuhake koe mō tō hauātanga mō te hui - ka whakaritehia (ka utua hoki) e mātou
- me whai tikanga ahurea motuhake mō te hui
- e hiahia ana koe kia whakapā atu mātou ki tō pāti ki te whai taipitopito kōrero mō ngā mahi a te pāti.
- Ka tirohia tō tono i te hui, ā, ka ngana mātou ki te whakakī i ngā wāhanga e taea ana ki te āwhina i a koe. Mēnā e hiahiatia ana, ka tonoa pea koe ki te kohi i ētahi pārongo kōrero, ki te hui anō hoki.
Te whakataunga:
- Ka whakataungia tō tono pūtea e te Pae Tono Pūtea.He tāngata nō te hapori whai wheako ki ngā āhuatanga o te tangata hauā ngā mema o te pae tono pūtea nei. Ko tā rātou mahi he whakamōhio mai ki a mātou mēnā ka ea i tō tono ngā paearu ka tahi, ka rua mēnā e tika ana te nui o te utu mō ngā mea i tonohia.
- Ka mukua ō taipitopito matawhaiaro i tō tono i mua i te tukunga ki te pae tono pūtea - mā reira e noho matatapu ai tō tono.
- Ka whakaaetia tō tono, kāore rānei, e ai ki ngā tohutohu o te pae tono pūtea.
- Ka tere whakamōhio atu i te whakataunga ki a koe.
Te kirimana:
- Ki te whakaaetia tō tono, ka whakarite mātou i te kirimana i waenganui i a koe me Te Kaitiaki Take Kōwhiri. Ka whakarārangihia te pūtea ka utua me ngā mea e whakaaetia ana hei utu ki taua moni. Ka whakarārangihia ngā rā tuku rīpoata me ngā whiwhinga moni - hei whiwhinga kotahi rānei, he whiwhinga maha rānei.
- Me haina kōrua ko Te Kaitiaki Take Kōwhiri i tēnei kirimana.
Te whiwhi moni me te tuku rīpoata:
- Ka utua e mātou te moni i whakaaetia ai.
- Māhau e whakarite ngā rawa, ngā ratonga rānei kātahi ka utua e koe.
- Me tuhi koe i ngā utu me ngā whakapaunga pūtea nei, me whai taunaki hoki koe (hei tauira, ngā rihīti, tīkiti etc).
- Ka tukuna e mātou he tātauira rīpoata hei whakakī māhau - tukuna tahi mai te rīpoata me ngā taunaki whakapaunga pūtea i mua i te rā whakakapi i tuhia ki te kirimana.
- Kia oti katoa ngā mahi whai tohu kaitono o te pāti me ngā mahi whai pōti, ka oti hoki tō wā hei kaitono nō reira me whakahoki i ngā pūtea kāore i whakapaua.
Ngā amu ōkawa
Ki te kore koe e whakaae ki te tukanga, ki te whakataunga rānei mō tō tono, tukuna te amu ōkawa - ka tere matapakihia (ka rua wiki ki te whakautu i tō amu). Whakapā mai ki electionaccessfund@elections.govt.nz.
He aha ngā pārongo kōrero e hiahiatia ana i a koe ki te tono i te pūtea?
Me whakamahere i te huarahi ki te whakaoti i te tono. Ka tere ake tō mātou whakatau i tō tono mēnā ka tukuna mai ngā pārongo katoa i tō tono.
Hei whakangāwari i te kohinga o ngā pārongo kōrero tika mō tō tono, me:
- whakamahere koe i ngā momo mahi i a koe e whai ana i te tohu o te pāti hei kaitono, i a koe e tono ana i te tūru ki Pāremata rānei. Ki te hiahia koe ki te tuku i tō ingoa hei māngai mō te pāti, mā rātou e whakamōhio atu te maha o ngā hui, ngā momo hui, te wāhi o ngā hui hoki.
- whakarārangihia ngā momo āwhina e hiahiatia ana ki te tautoko i a koe me tō hauātanga
- mō ngā ratonga me whakapae i te maha o ngā hāora mō ia mahi me ngā whakaritenga ki te kawe i ngā kaiāwhina, hei tauira - ngā ringa āwhina, ngā kaiwhakamāori rānei
- me whakarite i te utu mō ia hāora me te tataunga o ngā utu mō ia rawa, ia ratonga hoki. Tirohia te puka tono mō ngā taupoki utu mō ngā mea e whakamahia whānuitia ana
- whakarārangihia te tūāpapa o ngā utu mō ia mea, ia hāora rānei kātahi kohia ngā taunaki ki tautoko i aua utu, hei tauira - te whakamahinga nō mua
- mō ngā taputapu me ngā hangarau - tukuna mai kia rua ngā tauira utu (mai i ngā pakihi e rua) kātahi me kī mai i tāu i kōwhiri ai me ngā take i pērā ai te kōwhiringa.
Matatapu
Mā Te Kaitiaki Take Kōwhiri e whakaruruhau i tō matatapu mā:
- te kohi tika, te mau tika, te whakakore tika, i ō kōrero matawhaiaro
- te whakarite kia taea ai e koe te uru atu me te whakatika i ō pārongo kōrero matawhaiaro mēnā e hiahiatia ana.
Ka whai pūnaha Te Kaitiaki Take Kōwhiri kia ea ai ngā herenga i runga i a ia i raro i te Ture Tomokanga — Pūtea Whakatapoko Pōtitanga (Election Access Fund Act), te Ture Matatapu 2020 (Privacy Act) me ērā atu ture.
Te tiaki i ngā Pārongo Matawhaiaro
Ka whakakorea ngā pārongo matawhaiaro kia oti te take i kohia ai.
Mēnā ka tono mai koe, ka puritia ngā pārongo kōrero o te tono mō te pōti nui e heke mai nei.
Ka whakamahia ngā pārongo kōrero mō tēnei take anake.
Te rīpoata mō te Pūtea ka putaina ki te tūmatawhānui
Me whakaputa rīpoata Te Kaitiaki Take Kōwhiri e pā ana ki te Pūtea. Ka whakarārangihia i te rīpoata nei ngā mea pēnei i te maha o ngā kaitono pūtea, te āwhina i tukuna, te tataunga o te whakapaunga pūtea. Ka whakarārangihia kia kore ai e mōhiotia ngā kaitono.
Ngā pātai me ngā amu ōkawa
Mēnā he pātai ōu mō te kohinga o ngā pārongo kōrero, mēnā kei te whakapono rānei koe kua whatia ngā ture matatapu, me whakapā mai koe ki electionaccessfund@elections.govt.nz.
Ngā pātai e kaha pātaitia ana
E whakaaetia ana tōku pāti, tōku hoa, tētahi nō tōku whānau rānei ki te āwhina i a au ki te tono pūtea?
Āe, kia ngāwari ake. Ka whakaaetia tētahi atu ki te āwhina i a koe ki te whakaoti i te puka tono, ka hui tahi tātou (tātou ko tō hoa tautoko rānei) - mā mātou koe e āwhina.
Ka aha mēnā me whai āwhina au ki te whakaoti i te tono?
Whakamōhio mai te momo āwhina e hiahiatia ana - tērā pea mā mātou koe e āwhina. Hei tauira, mēnā e hiahiatia ana he kaiwhakamāori reo rotarota ki te āwhina i a koe i a tātou e hui ana, mā mātou tērā e whakarite, e utu hoki.
E hia te roa kia whakaaetia taku tono pūtea?
Kia oti te tono, ka wānangahia e te pae tono pūtea kātahi ka tukuna ki Te Kaitiaki Take Kōwhiri mō te kupu whakamutunga. Ko tōna tikanga kāore e roa ake i te 2-3 wiki.
E hia te roa kia whakaaetia rā anō ahau ki te whakarite i ngā taputapu me ngā kaiāwhina?
Kia hainatia te kirimana whiwhi pūtea ka wātea koe te whakarite i ngā taputapu me ngā kaiāwhina. Māhau ngā taputapu me ngā kaiāwhina e whakarite.
Ka ahatia mēnā kua hauā ahau engari kāore anō kia mana te whakataunga rā?
Kaua me mana tō hauātanga. I tō tononga pūtea me haina koe i te tauākī ā-ture e kī ana kua ea i a koe ngā paearu katoa, ko tētahi o ngā paearu nei - e hauā ana koe.
Ka ahatia mēnā he nui ake te utu ki ahau i te utu ki ētahi atu?
Ka rerekē ngā utu o tēnā, o tēnā e ai ki ngā mahi e pīkautia ana, te nui o ngā haererenga ki wāhi kē, aha rānei. Ka whai wāhi atu ēnei rerekētanga ki ngā whiringa. I a koe e tono ana i te pūtea, whakarārangihia ngā mea āwhina e hiahiatia.
Ka ahatia mēnā kei te taiwhenua ahau e noho ana, ā, he tawhiti ake ngā haerenga, he uaua ake te whakarite kaiāwhina?
E mārama ana mātou - ka nui ake pea te utu ki ngā wāhi nunui me ngā takiwā taiwhenua. I a koe e whakautu ana i te puka tono, whakarārangihia ngā mea katoa hei āwhina i a koe - ko ngā utu hāereere hoki tērā. Ko ngā utu hāereere (hei tauira - mai i te kāinga ki te whare e tū ai te hui me te hokinga atu) mō ō kaiāwhina hoki tērā. Ko ngā utu hoki ki te nuku i ngā taputapu ki a koe mai i takiwā kē. Ka utua e te Pūtea ēnei momo utu hāereere.
He taupoki whiwhinga pūtea?
$50,000 mō ia tangata te taupoki whiwhinga pūtea mō te pōti nui, mō te pōti motuhake rānei. Ka tono pea i ngā taipitopito kōrero mēnā he nui te pūtea e tonoa ana.
Kei te piki, kei te heke ngā taumahatanga i runga i ahau, ā, me nui noa atu te āwhina i ētahi wā. Ka tāwariwari ngā herenga o te Pūtea?
Āe. I a koe e whakautu ana i te puka tono, whakarārangihia ngā mea katoa hei āwhina i a koe. Kia kaua e wareware - kei kōnei mātou ki te whakautu i ngā pātai, ki te hui tahi rānei. Ka piki, ka heke rānei te pūtea e taea ai te whiwhi i runga i ngā momo o te tono. Ki te iti ake te whakapaunga pūtea ki tāhau i pōhēhē ai, me whakahoki koe i ngā moni e toe ana. Ki te nui ake te whakapaunga pūtea ki tāhau i pōhēhē ai, ka whakaaetia koe ki te tono pūtea anō.
Ka āwhina Te Kaitiaki Take Kōwhiri i ahau ki te whakarite i ngā taputapu me ngā ratonga?
Kāo, māu anō ngā taputapu me ngā ratonga e whakarite. Ko tā te Pūtea he utu i ngā taputapu me ngā ratonga anake. He rārangi ratonga kaiāwhina, he rārangi taputapu hoki tō mātou hei āwhina i a koe engari kei a koe te kupu whakamutunga. Ka whakaaetia hoki ngā kaiāwhina kāore i whakarārangihia ai.
Ka whakaaetia tētahi nō te whānau hei kaitautoko, hei kaiāwhina rānei mōku?
Āe, kei a koe te kupu whakamutunga. Me kaua e nui rawa te utu - mā mātou koe e ārahi ki tēnei āhuatanga. Me tino kaha tō kaiāwhina ki te whakarārangi i āna mahi ki te āwhina i a koe.
Ka ahatia ki te puaki ngā utu kāore i mōhiotia i te tononga o te pūtea?
Kia tere te whakapā mai - tērā pea he pūtea tāpiri e whakaaetia ana. Kei runga i ngā āhuatanga te huarahi whakamua - tērā pea ka panonihia tō kirimana, ka haria rānei ngā utu hōu hei wānanga mā te pae tono pūtea.
Ki te puaki ohorere tētahi utu - he hui kaitono pea - kāore i whakarārangihia ki taku tahua pūtea, ka whakaaetia kia utua e au kātahi ka whakahokia mai te moni ki ahau ā muri atu?
He kōrero o roto i tō kirimana mō ngā momo utu e whakahokia ai te pūtea ki a koe ā muri atu (ahakoa i mōhiotia, kāore rānei, taua utu i tō tononga). Ki te iti haere tō pūtea tautoko, ā, he kaupapa kei mua tonu i te aroaro, me whakapā mai ki a mātou - tērā pea ka whakaaetia he pūtea tāpiri.
Ka ahatia ki te pakaru ngā taputapu, ā, me whakatika, me hoko rānei i te taputapu hōu?
Me kohikohi koe i ngā kōrero me ngā utu ki te whakatikatika kātahi whakapā mai ki a mātou - tērā pea ka tukuna he pūtea tāpiri.
Ka ahatia ki te tae atu au ki te hui, ā, kua rite kē mai te kaiāwhina (hei tauira - te kaiwhakamāori reo rotarota ā-waha)?
Me kimi koe i ēnei momo kōrero i ngā kaiwhakahaere o te hui i mua i tō taenga atu. Ki te whakakorehia te kaiāwhina, me utu tonu pea koe i a ia. Ka utua tēnei i te moni i whiwhi ai koe nō reira me kaha koe ki te kimi i ēnei kōrero i mua i te hui kia kore ai e moumou te moni.
Ka utu te Pūtea i tētahi ki te tuhi i te rīpoata o aku whakapaunga pūtea?
Kāore mātou e utu i tētahi ki te tuhi i te rīpoata mōu, heoi, ka utua te kaiāwhina mēnā ka whakataumaha tō hauātanga i te tuhinga o te rīpoata, hei tauira - mēnā me whai kaipānui, kaituhi kōrero rānei koe. Whakapā mai mēnā ka hiahiatia tēnei momo kaiāwhina.
Ka ahatia ki te makere iho au i te whakataetae whai pōti? Ki te kore au tohua hei kaitono mō te pāti rānei? Me whakahoki au i te moni i whiwhia?
Kaua koe me whakahoki i te pūtea kua whakapaua kētia, mēnā i whakapaua te moni e ai ki ngā herenga o te kirimana. Me whakahoki koe i ngā moni e toe ana.
Ka ahatia ki te hiahia au ki te tuku i tōku ingoa hei kaitono ki te pōti nui e heke mai? Me te pōti nui ā muri atu i tērā? He herenga mō te maha o ngā wā e taea ai te tono i te Pūtea?
Karekau he taupoki mō ngā wā e taea ai te tono i te Pūtea. Me tono anō koe ia pōti nui, ia pōti motuhake rānei. Kia mōhio atu - kei huri pea ngā āhuatanga o te Pūtea hei ngā tau kei mua i te aroaro. Ka rerekē pea ia pōti nui ngā pārongo kōrero e hiahiatia ana i tō tononga.
Ka ahatia ki te uru atu au ki Pāremata? Ka utu te Pūtea ki te whakangāwari i ngā taumahatanga i runga i ahau nā tōku hauātanga?
Kāo, ka āwhina te Pūtea i a koe i mua i te pōti nui. Ki te uru atu koe ki Pāremata, ka whakapā atu tētahi kaiwhakahaere nō Pāremata Aotearoa (Parliamentary Services) ki a koe whai muri i te Pōti Nui. Ko tērā te wā ki te wānanga i ngā mea hei āwhina i a koe.
Me whakamōhio atu ahau, taku pāti rānei, mēnā ka whiwhi pūtea? Me tuku kōrero pūtea?
Kāo. Kaua koe me whakamōhio atu ki te tūmatawhānui. Me tuku mai koe i ngā taipitopito mō te whakapaunga o ngā moni engari kāore ērā kōrero e pāhotia.
Ka whakaaetia au ki te whakamahi i ngā taputapu, i ngā kaiāwhina rānei i hōkona i ngā moni o te Pūtea mō kaupapa kē?
E ai ki te kirimana me whakamahi i ngā taputapu me ngā kaiāwhina i utua e te pūtea mō ngā mahi e hāngai ana ki tō whai pōti, whai tohu o te pāti rānei. He mea whakahirahira kia kaua e whakapaua ngā moni o te pūtea ki tētahi kaupapa e taratahi ai te whakataetae whai pōti. Kei roto i te kirimana ngā tohutohu mō te whakahoki mai i ngā taputapu i hōkona, mō te pupuri rānei ki aua taputapu.
Ka whakaaetia au ki te tono pūtea ki te kore au e noho ana ki Aotearoa i tēnei wā tonu?
Āe. Me whakamārama koe i ngā āhuatanga, ā, tērā pea ka tonoa ētahi anō kōrero i a koe.
Kei panonihia ngā ture
Koia nei te wā tuatahi i tū ai tēnei momo pūtea tautoko ki Aotearoa. Ka huri, ka panoni pea ngā ture mō te whakamahinga o te pūtea. Ka tere whakamōhio atu ki ngā kaitono me te hunga whai wāhi atu ki te kaupapa nei.
Whakapā mai
Īmēra: electionaccessfund@elections.govt.nz
Waea 0800 36 76 56